Trong thời kỳ bùng nổ trí tuệ nhân tạo, những giá trị từng làm nên bản sắc công nghệ Mỹ — sáng tạo tự do, cân bằng cuộc sống — đang bị lấn át bởi mô hình làm việc kiểu “máy móc” đến từ phương Đông. Cơn sóng 996 không chỉ gợi lại một tư duy tăng trưởng siêu tốc đầy tranh cãi, mà còn đặt ra câu hỏi sâu sắc về đạo đức, pháp lý và tương lai bền vững của ngành công nghệ.
Khi các startup AI tại Mỹ đua nhau gọi vốn và tìm kiếm chỗ đứng trong cuộc cạnh tranh toàn cầu, họ cũng đang tiếp nhận một “di sản” từ các công ty công nghệ Trung Quốc: lịch làm việc 996 — từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày mỗi tuần. Đây từng là biểu tượng của tinh thần “liều mình” trong thời kỳ tăng trưởng thần tốc ở Trung Quốc, nhưng cũng là cái tên đồng nghĩa với kiệt sức, kiện tụng và phản kháng xã hội.
Nay, mô hình ấy xuất hiện trở lại ở một nơi tưởng như đối lập: Thung lũng Silicon — cái nôi của đổi mới và nhân quyền lao động trong ngành công nghệ. Những công ty trẻ đang áp dụng 996 không chỉ để tồn tại trong một thị trường khốc liệt, mà còn vì họ tin rằng đó là “công thức thành công” duy nhất để đuổi kịp kỳ vọng của nhà đầu tư, tốc độ đổi mới, và tham vọng định hình tương lai.
Chính điều này tạo ra một nghịch lý trớ trêu: AI, vốn được ca ngợi là công cụ giải phóng con người khỏi công việc lặp đi lặp lại, nay lại đang được phát triển bởi những con người bị “mài mòn” từng giờ trong guồng quay không lối thoát.
Với hơn 104 tỷ USD vốn mạo hiểm đổ vào lĩnh vực AI chỉ trong nửa đầu năm — tương đương cả năm 2024 — áp lực chuyển hóa tiền thành sản phẩm đang kéo các startup vào một cuộc đua mà phần thưởng không dành cho người chậm chân. Những công ty như Rilla hay OpenAI đang biến văn hóa làm việc kiệt quệ thành chuẩn mực — thậm chí, là chiến lược nhân sự.
Ở đó, làm việc 70–80 giờ mỗi tuần không còn là ngoại lệ mà trở thành “cam kết đầu vào” cho ứng viên. Văn phòng mở 7 ngày, thức ăn miễn phí cả ba bữa, môi trường "mọi lúc mọi nơi là giờ làm việc". Một số nhà đầu tư thậm chí không ngại cổ vũ mô hình 007 — làm từ nửa đêm đến nửa đêm, 7 ngày một tuần — như minh chứng cho “đẳng cấp khởi nghiệp tỷ đô”.
Thế nhưng, phía sau những dòng code thần tốc và sản phẩm AI sinh ra trong 7 tuần là gì? Là những kỹ sư thức đến nửa đêm, dậy lúc 5 giờ sáng để chăm con, là phụ nữ không thể gia nhập ngành vì lịch làm việc không dung nạp trách nhiệm gia đình, là những rủi ro pháp lý đang bị phớt lờ trong cơn say đổi mới.
Sự lan rộng của 996 tại Mỹ cũng cho thấy một sự đảo chiều đáng chú ý trong địa chính trị công nghệ. Nếu trước đây Trung Quốc bị coi là “người học trò bắt chước” của Thung lũng Silicon, thì nay chính mô hình siêu tốc của Trung Quốc đang định hình lại cách vận hành các startup Mỹ. Đây không chỉ là ảnh hưởng văn hóa làm việc, mà còn là sự thay đổi tư duy về cách chinh phục thị trường — nơi hiệu quả và tốc độ được đặt cao hơn cả con người.
Điều này phản ánh một sự thật phức tạp: trong cuộc chạy đua AI toàn cầu, ranh giới giữa sáng tạo và bóc lột, giữa đổi mới và sụp đổ, đang ngày càng mờ đi. Nếu không được điều tiết, văn hóa 996 có thể là con dao hai lưỡi: giúp vài công ty cán đích trước, nhưng cũng khiến nhiều tài năng trẻ gục ngã hoặc rời bỏ ngành.
Về lâu dài, câu hỏi không chỉ là "có nên làm việc theo kiểu 996 hay không", mà là liệu xã hội có chấp nhận một ngành công nghệ được xây dựng trên nền tảng kiệt sức? Nếu AI là biểu tượng của tiến bộ, thì phương pháp để tạo ra nó cũng phải mang tính nhân văn.
Sự lan rộng của 996 đang đặt ngành công nghệ Mỹ trước một ngã rẽ: hoặc chấp nhận đánh đổi sức khỏe con người để giữ vị thế cạnh tranh, hoặc tái định hình lại triết lý phát triển — lấy con người làm trung tâm, thay vì biến họ thành công cụ.
Và nếu không cẩn trọng, “giấc mơ AI” mà cả thế giới đang kỳ vọng có thể chỉ còn là một cơn ác mộng vận hành bởi những bộ óc quá mỏi mệt để nhớ vì sao mình bắt đầu.