Trong bối cảnh cuộc đua trí tuệ nhân tạo toàn cầu đang dịch chuyển từ công nghệ đơn thuần sang cạnh tranh chiến lược, cái tên Zhipu AI – một kỳ lân non trẻ nhưng đầy tham vọng từ Trung Quốc – đang dần trở thành tâm điểm của cả giới công nghệ lẫn các cơ quan hoạch định chính sách phương Tây. Việc OpenAI lần đầu công khai nhắc tên startup này trong một bài blog gần đây không đơn thuần là sự ghi nhận, mà còn là lời cảnh báo gián tiếp về một đối trọng công nghệ đang trỗi dậy từ phía bên kia Thái Bình Dương.
Được thành lập từ Đại học Thanh Hoa – nơi vốn được coi là “MIT của Trung Quốc”, Zhipu AI đã nhanh chóng vươn lên vị trí dẫn đầu trong làn sóng AI tạo sinh tại nước này. Từ chatbot ChatGLM, mô hình giọng nói GLM-4-Voice, tới mô hình thị giác GLM-4V-Plus, công ty không chỉ sao chép mà còn liên tục cải tiến theo hướng bản địa hóa, tối ưu cho thị trường nội địa và các quốc gia đang phát triển.
Tháng 8/2024, việc Zhipu tung ra GLM-4-Plus, được cho là có hiệu suất tương đương GPT-4o nhưng chi phí thấp hơn đáng kể, đánh dấu bước ngoặt chiến lược: AI không chỉ còn là cuộc chơi về năng lực, mà đang bước vào cuộc đua về hiệu quả và khả năng phổ cập toàn cầu. Không phải ngẫu nhiên khi vài tuần sau đó, Bộ Thương mại Mỹ đưa Zhipu vào danh sách kiểm soát xuất khẩu – một động thái vốn thường dành cho các thực thể bị nghi ngờ có liên quan đến quốc phòng hoặc các công nghệ nhạy cảm.
Mối lo ngại từ Mỹ không chỉ bắt nguồn từ tiến bộ kỹ thuật, mà còn từ cách Zhipu đang vận hành chiến lược “Con đường tơ lụa kỹ thuật số” – một bản sao đầy tham vọng của sáng kiến “OpenAI for Countries” mà OpenAI triển khai hồi tháng 5. Thay vì chỉ cung cấp mô hình, Zhipu – phối hợp cùng Huawei – xây dựng hệ sinh thái hạ tầng AI toàn diện, từ phần cứng, mô hình ngôn ngữ đến các công cụ triển khai tùy chỉnh cho từng quốc gia.
Với mạng lưới trải rộng tại Đông Nam Á, Trung Đông và châu Phi, Zhipu AI không giấu mục tiêu: định hình tiêu chuẩn AI “Made in China” tại các thị trường mới nổi, nơi Mỹ và châu Âu vốn chưa thực sự đầu tư chiều sâu. Từ góc nhìn địa chính trị, đây là nỗ lực rõ ràng của Bắc Kinh nhằm giảm sự phụ thuộc vào công nghệ phương Tây, đồng thời mở rộng ảnh hưởng thông qua hạ tầng số.
OpenAI thậm chí mô tả Zhipu là “câu trả lời của Trung Quốc” – một cách gọi gợi nhiều liên tưởng: không chỉ là đối thủ công nghệ mà còn là biểu tượng của một cách tiếp cận hoàn toàn khác về AI – mang tính nhà nước, phối hợp chặt chẽ với chính phủ và có định hướng phát triển quốc gia rõ rệt.
Sự gần gũi giữa lãnh đạo Zhipu với giới chức Trung Quốc, trong đó có cả Thủ tướng Lý Cường, cùng thông tin về khoản đầu tư tiềm năng hơn 1,4 tỷ USD từ nhà nước Trung Quốc, càng củng cố vị thế đặc biệt của công ty này trong chiến lược quốc gia. Zhipu không chỉ là một startup, mà còn có thể được xem là “đại diện chiến lược” trong cuộc đua định hình trật tự AI toàn cầu.
Điều đáng lưu ý là dù bị Mỹ đưa vào danh sách đen, Zhipu vẫn tuyên bố điều đó “không ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động”, đồng thời tiếp tục huy động vốn, mở rộng sản phẩm và tăng định giá lên 2,8 tỷ USD chỉ trong chưa đầy 6 tháng.
Từ một công ty khởi nghiệp năm 2019, Zhipu AI giờ đây không chỉ là ngọn cờ đầu của làn sóng AI tạo sinh tại Trung Quốc, mà còn đang gửi đi thông điệp mạnh mẽ tới thế giới: “Trung Quốc sẽ không đứng ngoài cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo” – và không ngại tạo ra chuẩn mực riêng.