Một trong những nghịch lý lớn nhất của cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu hiện nay: một tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới bị kẹt giữa lợi ích thị trường và ràng buộc địa – chính trị, giữa nhu cầu phát triển kinh doanh và yêu cầu bảo đảm an ninh công nghệ quốc gia.
Câu chuyện của Nvidia tại thị trường Trung Quốc không chỉ là vấn đề của riêng một doanh nghiệp, mà là tấm gương phản chiếu những biến đổi mang tính cấu trúc của trật tự công nghệ thế giới trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.
Từ “người thống lĩnh thị trường” đến thế bị động
Trong nhiều năm, Nvidia gần như chiếm lĩnh tuyệt đối thị trường chip AI tại Trung Quốc, với thị phần có thời điểm lên tới 90–95%. Các trung tâm dữ liệu, phòng thí nghiệm AI và doanh nghiệp công nghệ Trung Quốc phụ thuộc lớn vào các dòng GPU của Nvidia để phát triển mô hình trí tuệ nhân tạo.
Tuy nhiên, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip AI của Mỹ, với lý do bảo vệ an ninh quốc gia, đã nhanh chóng đảo ngược cục diện. Những dòng chip tiên tiến nhất của Nvidia bị cấm xuất khẩu sang Trung Quốc, khiến doanh thu của hãng tại thị trường này sụt giảm mạnh, đồng thời buộc Nvidia phải hủy bỏ hoặc trích lập dự phòng hàng tỷ USD cho các sản phẩm không thể giao hàng.
Thực tế này đặt Nvidia vào thế “tiến thoái lưỡng nan”: từ bỏ một trong những thị trường AI lớn nhất thế giới, hay tìm cách duy trì sự hiện diện trong khuôn khổ các giới hạn chính sách ngày càng chặt chẽ.
Giải pháp trung gian và giới hạn của sự thỏa hiệp
Việc Mỹ cho phép Nvidia xuất khẩu một số dòng chip “giảm cấu hình” như H200 sang Trung Quốc được xem là một giải pháp trung gian nhằm dung hòa lợi ích kinh tế với mục tiêu an ninh. Tuy nhiên, giải pháp này chỉ mang tính tạm thời và không giải quyết tận gốc vấn đề.
Về phía Trung Quốc, chính sách thúc đẩy tự chủ công nghệ ngày càng rõ rệt. Bắc Kinh không chỉ hạn chế sử dụng chip nước ngoài trong các chương trình chính phủ, mà còn khuyến khích doanh nghiệp trong nước chuyển sang các giải pháp “nội địa hóa”, dù hiệu năng có thể chưa đạt mức tối ưu.
Trong bối cảnh đó, ngay cả khi Nvidia được phép quay lại thị trường Trung Quốc ở một mức độ nhất định, vị thế thống lĩnh trước đây khó có thể được khôi phục.
Cuộc cạnh tranh không chỉ nằm ở con chip
Điều đáng chú ý là “thế tiến thoái lưỡng nan” của Nvidia không dừng lại ở phần cứng. Sức mạnh thực sự của Nvidia còn nằm ở hệ sinh thái phần mềm, nền tảng CUDA và các công cụ phát triển AI đã trở thành tiêu chuẩn toàn cầu.
Tuy nhiên, chính áp lực từ các lệnh cấm và hạn chế công nghệ lại đang thúc đẩy Trung Quốc đầu tư mạnh mẽ hơn vào việc xây dựng hệ sinh thái AI nội địa, từ chip, phần mềm đến các mô hình nền tảng. Đây là quá trình tốn thời gian, nguồn lực và không ít rủi ro, nhưng lại phù hợp với chiến lược dài hạn giảm phụ thuộc công nghệ bên ngoài.
Ở chiều ngược lại, việc Mỹ siết chặt kiểm soát xuất khẩu cũng đặt ra câu hỏi: liệu các biện pháp bảo vệ an ninh có vô tình đẩy nhanh quá trình hình thành các hệ sinh thái công nghệ song song, làm suy yếu tính toàn cầu của đổi mới sáng tạo?
Hàm ý chiến lược trong bối cảnh tái định hình trật tự công nghệ
Câu chuyện Nvidia – Trung Quốc cho thấy một thực tế ngày càng rõ: công nghệ cao, đặc biệt là AI và bán dẫn, đã trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược giữa các quốc gia, không còn đơn thuần là lĩnh vực kinh doanh.
Trong trật tự công nghệ mới đang hình thành, các chuỗi cung ứng toàn cầu có xu hướng phân mảnh; các doanh nghiệp công nghệ lớn phải hoạt động trong không gian ngày càng chật hẹp giữa chính sách, thị trường và địa chính trị.
Đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, đây là bài học có giá trị lớn. Việc tham gia chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu không thể chỉ dựa vào lợi thế chi phí hay lắp ráp, mà cần tầm nhìn dài hạn về phát triển năng lực công nghệ nội sinh, nguồn nhân lực chất lượng cao và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Kết luận
“Thế tiến thoái lưỡng nan” của Nvidia tại Trung Quốc không chỉ là câu chuyện của một tập đoàn công nghệ, mà là biểu hiện sinh động của cuộc tái cấu trúc sâu sắc trong trật tự công nghệ toàn cầu. Trong bối cảnh đó, mỗi quyết định về chip, phần mềm hay thị trường đều mang theo hệ quả chiến lược dài hạn.
Cuộc cạnh tranh công nghệ trong kỷ nguyên AI sẽ không chỉ được quyết định bởi ai có con chip mạnh nhất, mà bởi ai làm chủ được hệ sinh thái, chính sách và tầm nhìn phát triển bền vững trong một thế giới ngày càng phân mảnh.