Việt Nam có thể mất tới 25 tỷ USD xuất khẩu sang Mỹ, tương đương giảm 5% GDP, với ngành điện tử chịu ảnh hưởng nặng nề do phụ thuộc linh kiện Trung Quốc (60-70%) và rủi ro bị Mỹ áp thuế phòng vệ. Phân tích dưới đây tập trung vào các thiệt hại theo các lĩnh vực chính.
1. Tác Động Đến Sản Xuất
Ngành điện tử Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ gián đoạn sản xuất nghiêm trọng do chi phí đầu vào tăng vọt và thiếu hụt nguyên liệu. Cụ thể:
Tăng chi phí sản xuất từ nguyên liệu nhập khẩu Trung Quốc: Hơn 70% linh kiện điện tử (chip bán dẫn, bo mạch, pin lithium) được nhập từ Trung Quốc sẽ chịu tác động gián tiếp từ thuế quan và biện pháp trả đũa của Bắc Kinh, đẩy giá tăng 20-30%. Điều này làm giảm lợi nhuận biên của các doanh nghiệp (DN) lắp ráp và nằm trong chuỗi cung ứng của các ông lớn đầu chuỗi như Samsung hay Foxconn tại Việt Nam xuống 10-15%, buộc phải cắt giảm sản lượng hoặc mất đơn hàng từ Mỹ. Trong 9 tháng đầu 2025, chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) ngành đã tăng 12.5%, nhưng dự báo quý IV có thể giảm 3-5% nếu gián đoạn kéo dài.
Rủi ro áp lực tỷ giá và chi phí vốn: Biến động tỷ giá VND/USD (dự kiến mất giá 5-7% do lạm phát nhập khẩu) sẽ làm tăng chi phí vay vốn cho DN nội địa như Viettel High Tech, Hanel PT, Manutronics, TCE,... , vốn phụ thuộc tín dụng ngân hàng với lãi suất 8-10%. Nếu không cải thiện chất lượng nhân lực (hiện chỉ đáp ứng 60% nhu cầu kỹ sư điện tử), sản xuất có thể gặp tình trạng lỗi sản phẩm tăng 5-7%, dẫn đến mất uy tín với đối tác Mỹ.
Thiệt hại tổng thể: Có thể dẫn đến mất việc làm 50.000-100.000 lao động trong ngành, đặc biệt ở các khu công nghiệp Bắc Ninh và TP. Hồ Chí Minh, nếu các DN FDI tạm dừng mở rộng.
2. Tác Động Đến Xuất Nhập Khẩu
Xuất khẩu điện tử của Việt Nam sang Mỹ (chiếm 40% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam đi thị trường Hoa Kỳ) sẽ bị đe dọa trực tiếp bởi các biện pháp phòng vệ thương mại, trong khi nhập khẩu đầu vào gặp đứt gãy nguồn cung.
Rủi ro thuế phòng vệ từ Mỹ: Mỹ có thể áp thuế chống chuyển tải (transshipment) lên đến 20-46% trên linh kiện điện tử Việt Nam nếu phát hiện hàng Trung Quốc “đội lốt” qua Việt Nam. Đến tháng 8/2025, mức thuế này đã tăng từ 10% lên 20% trên một số mặt hàng, làm giảm sức cạnh tranh xuất khẩu 15-20% và có thể khiến Việt Nam mất 10-15 tỷ USD kim ngạch điện tử sang Mỹ trong năm 2025. Các sản phẩm như smartphone và bo mạch sẽ bị ảnh hưởng nặng nhất.
Gián đoạn nhập khẩu linh kiện: DN Việt Nam nhập 85 tỷ USD linh kiện điện tử/năm, chủ yếu từ Trung Quốc, nay phải đối mặt với giá tăng và nguồn cung khan hiếm do Bắc Kinh hạn chế xuất khẩu đất hiếm (dùng cho chip). Việc chuyển sang nguồn thay thế từ Hàn Quốc hoặc Đài Loan có thể tăng chi phí 10-15%, dẫn đến mất đơn hàng hoặc giảm lợi nhuận 20%. Trong tháng 9/2025, nhập khẩu linh kiện đã chậm trễ 10-15 ngày do Hoa Kỳ kiểm soát biên giới.
Thiệt hại tổng thể: Xuất khẩu ròng ngành có thể giảm 10-12%, tương đương 8-10 tỷ USD, làm chậm tăng trưởng GDP ngành xuống dưới 5% thay vì 15% như dự kiến.
3. Tác Động Đến Chuỗi Cung ỨngThuế quan sẽ gây tắc nghẽn logistics và gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, với Việt Nam ở vị trí “cầu nối” dễ bị kẹt giữa Mỹ và Trung Quốc.
Tắc nghẽn logistics và kiểm soát thương mại: Kiểm tra hải quan Mỹ nghiêm ngặt hơn (tăng 30% số lượng kiểm tra transshipment) sẽ kéo dài thời gian vận chuyển từ 20-30 ngày lên 40-50 ngày, tăng chi phí logistics 15-20% cho các lô hàng điện tử. Các biện pháp trả đũa của Trung Quốc (như hạn chế xuất khẩu linh kiện) có thể gây đứt mạch nguồn cung, dẫn đến tình trạng thiếu hụt chip toàn cầu tương tự năm 2021, làm gián đoạn sản xuất tại các nhà máy Foxconn và Intel ở Việt Nam.
Rủi ro gián đoạn do biện pháp kiểm soát: Nếu Mỹ áp dụng “hạn chế xuất khẩu” trên phần mềm và công nghệ xuất khẩu, chuỗi cung ứng điện tử (từ thiết kế đến lắp ráp) sẽ bị ảnh hưởng, với tỷ lệ gián đoạn lên đến 25% ở phân khúc 5G và AI. Việt Nam cần đa dạng hóa, nhưng hạ tầng logistics hiện tại (cảng Hải Phòng quá tải 20%) chưa đáp ứng, dẫn đến chi phí lưu kho tăng 10%.
Thiệt hại tổng thể: Có thể gây thiệt hại 5-7 tỷ USD cho chuỗi cung ứng ngành, với nguy cơ “hiệu ứng domino” lan sang các ngành phụ trợ khác của điện tử, dệt may, da giày,...
4. Tác Động Đến Đầu Tư Trực Tiếp Nước Ngoài (FDI)FDI vào điện tử (chiếm 60% tổng FDI ngành sản xuất) có thể bị ảnh hưởng nếu Việt Nam không cải thiện nhanh chóng, dẫn đến dòng vốn chuyển hướng sang các đối thủ.
Thay đổi chiến lược đầu tư và cạnh tranh địa điểm: Các DN FDI như Apple và Google có thể tạm hoãn mở rộng sản xuất tại Việt Nam nếu rủi ro transshipment tăng, với dòng vốn FDI ngành điện tử dự kiến giảm 10-15% (từ 12 tỷ USD xuống còn 10 tỷ USD trong nửa cuối 2025). Ấn Độ và Indonesia đang cạnh tranh gay gắt với ưu đãi thuế 15 năm cho chip, trong khi Việt Nam vẫn yếu về hạ tầng (điện lực thiếu 10% công suất) và nhân lực chất lượng cao.
Rủi ro chi phí vốn và áp lực tỷ giá: Biến động tỷ giá làm tăng chi phí đầu tư 5-8%, khiến các dự án lớn như nhà máy bán dẫn Amkor (Hàn Quốc) bị trì hoãn. Nếu không cải thiện, Việt Nam có thể mất 3-5 tỷ USD FDI tiềm năng, dẫn đến giảm việc làm và công nghệ chuyển giao.
Thiệt hại tổng thể: FDI giải ngân ngành có thể chỉ tăng 5% thay vì 15%, làm chậm quá trình “China +1” và tăng rủi ro mất vị thế trung tâm điện tử khu vực.
Khuyến Nghị Giảm Thiểu Thiệt Hại
Tổng thể, thuế quan 100% Mỹ-Trung có thể gây thiệt hại ròng 15-20 tỷ USD cho ngành điện tử Việt Nam trong năm 2025, chủ yếu từ gián đoạn chuỗi cung ứng và thuế phòng vệ, vượt trội hơn lợi ích ngắn hạn từ chuyển dịch sản xuất.
Để giảm thiểu, Chính phủ cần: (1) Đẩy mạnh đàm phán với Mỹ để giảm thuế transshipment; (2) Hỗ trợ DN đa dạng hóa nguồn cung qua quỹ 2-3 tỷ USD; (3) Đầu tư khẩn cấp vào hạ tầng logistics và đào tạo bổ sung 100.000 lao động điện tử; (4) Tăng cường minh bạch chuỗi cung ứng để tránh cáo buộc chuyển tải. Nếu hành động kịp thời, thiệt hại có thể giảm xuống 8-10%, giúp ngành duy trì tăng trưởng 7-10% trong dài hạn.