Khác với mô hình đối thoại AI truyền thống vốn phục vụ trả lời nhanh, Study Mode – được công bố ngày 29/7 bởi OpenAI – yêu cầu người dùng phải có nỗ lực học tập thực sự. Khi được bật, chatbot không lập tức cung cấp câu trả lời. Thay vào đó, ChatGPT đặt ra các câu hỏi gợi mở, yêu cầu người học phản biện, trình bày suy luận hoặc cung cấp nguồn tài liệu để chứng minh sự hiểu biết. Nói cách khác, AI đang “bắt ép” người học phải tư duy.
Theo OpenAI, Study Mode được tích hợp sẵn trên cả phiên bản miễn phí và các gói Plus, Pro, Team – và sắp tới là gói "Edu" hướng tới học sinh sinh viên. Đây là sự chuyển hướng rõ ràng của ChatGPT từ một chatbot đa năng sang một mô hình giáo dục cá nhân hoá – nơi người học không bị “phục vụ” mà bị thử thách.
Leah Belsky – Phó Chủ tịch phụ trách giáo dục của OpenAI – khẳng định rằng: “Các em phải muốn học, chứ không chỉ muốn hoàn thành bài tập.” Đây là điểm mấu chốt: Study Mode không thay thế tư duy, nó đòi hỏi tư duy. Nếu AI trước kia giúp con người “tiện lợi hơn”, thì giờ đây, ChatGPT đang yêu cầu người dùng nỗ lực hơn.
Tuy nhiên, tính năng này cũng chưa hoàn thiện. Study Mode hiện chưa cho phép phụ huynh hay quản trị viên giáo dục giới hạn học sinh trong chế độ này – một thiếu sót trong bối cảnh cần tăng cường kiểm soát và định hướng khi AI can dự sâu vào quá trình học.
Các nhà nghiên cứu đã cảnh báo từ trước: AI có thể giết chết khả năng tư duy phản biện nếu dùng sai cách. Một nghiên cứu từ Stanford (7/2024) và MIT (6/2024) cùng chỉ ra rằng học sinh sử dụng ChatGPT thường có mức hoạt động não bộ thấp hơn khi giải bài, viết luận. Vấn đề không nằm ở công nghệ, mà ở cách người dùng lạm dụng công cụ để làm thay việc tư duy.
Trong bối cảnh ấy, Study Mode dường như là nỗ lực ngược dòng của chính OpenAI – nhằm tái định vị vai trò của chatbot trong giáo dục: không phải người làm hộ, mà là người kiểm tra khả năng tự học.
OpenAI không phải là kẻ tiên phong duy nhất. Trước đó, Anthropic cũng đã thử nghiệm chế độ Learning Mode cho Claude, một đối thủ lớn của ChatGPT. Câu hỏi đặt ra: ai sẽ làm tốt hơn trong việc đưa AI vào trường học mà không làm suy giảm năng lực tư duy của thế hệ tương lai?
CEO Sam Altman thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn gần đây rằng: "Giáo dục buộc phải thay đổi toàn diện trước sức mạnh ngày càng lớn của AI." Nhưng sự thay đổi ấy sẽ đi về đâu? Khi máy móc ngày càng giỏi giải quyết thông tin, liệu giáo viên – hay chính người học – có dũng cảm thay đổi tư duy để sử dụng AI như một tấm gương phản chiếu, thay vì một cây gậy dẫn đường?