Trong một thế giới quân sự bị chi phối bởi vệ tinh, drone và trí tuệ nhân tạo, việc Anh công bố thử nghiệm thành công khí cầu do thám tầm cao có vẻ như một bước lùi về quá khứ. Tuy nhiên, nếu nhìn kỹ, đây lại là dấu hiệu cho thấy các cường quốc đang điều chỉnh chiến lược công nghệ quốc phòng để thích ứng với một thực tế địa chính trị phức tạp hơn – nơi “thấp hơn không gian” đang trở thành vùng tranh chấp mới.
Khí cầu được thử nghiệm trong Dự án AETHER có thể hoạt động ở độ cao 18–24 km – tức tầng bình lưu – cao hơn phần lớn các máy bay quân sự nhưng lại thấp hơn đáng kể so với vệ tinh. Chính vùng "trung gian" này là nơi đang ngày càng được chú ý, khi vệ tinh ngày một dễ bị theo dõi, gây nhiễu hoặc bắn hạ bằng các hệ thống chống vệ tinh (ASAT) ngày càng tinh vi.
Với khả năng bay liên tục 5 ngày cho mỗi đơn vị, và hoạt động luân phiên kéo dài cả tháng chỉ với một người điều khiển, khí cầu của Anh đại diện cho mô hình ISR (tình báo, giám sát và trinh sát) tiết kiệm, bền bỉ và linh hoạt hơn so với các hệ thống trên không thông thường.
Khí cầu không phải là công nghệ mới. Nhưng với những cải tiến hiện đại – cảm biến nhẹ, vật liệu siêu bền, năng lượng mặt trời và hệ thống dẫn đường AI – phương tiện này đang được tái định nghĩa. Không còn là công cụ trinh sát thụ động, khí cầu tầng bình lưu giờ đây là một “mắt thần” lơ lửng, khó bị radar phát hiện và dễ điều chỉnh nhiệm vụ theo thời gian thực.
Hơn nữa, chúng di chuyển cùng dòng gió, tốc độ thấp, ít tiếng ồn và có thể "treo" lặng lẽ trên một khu vực trong thời gian dài – điều mà drone khó làm được mà không tiêu tốn năng lượng lớn. Đây chính là yếu tố then chốt khiến các nước như Mỹ, Trung Quốc và giờ đây là Anh, bắt đầu nghiêm túc tái đầu tư vào công nghệ tưởng như đã lỗi thời này.
Một điểm đáng chú ý trong thông báo của Anh là khả năng ứng dụng khí cầu vào phi quân sự: từ thiết lập mạng liên lạc khẩn cấp sau thiên tai, cung cấp Internet tại vùng xa, cho đến hỗ trợ nghiên cứu khí hậu. Đây không chỉ là cách "làm mềm hình ảnh quân sự", mà còn mở rộng tiềm năng thương mại và chính trị cho công nghệ này trong tương lai gần.
Sự kiện này cũng xảy ra trong bối cảnh thế giới vẫn chưa hết tranh cãi sau vụ Mỹ bắn hạ khí cầu Trung Quốc hồi đầu năm 2023, vì nghi ngờ do thám. Việc triển khai khí cầu tầm cao, cho dù vì mục đích khoa học hay quốc phòng, vẫn sẽ là hành động nhạy cảm trong một trật tự quốc tế nơi không gian tầng bình lưu chưa được điều chỉnh chặt chẽ về mặt pháp lý.
So với vệ tinh hàng chục triệu USD, khí cầu chỉ tốn một phần nhỏ chi phí. Nhưng chính sự "khiêm tốn" này khiến chúng trở nên nguy hiểm: dễ triển khai, khó bị phát hiện, chi phí thấp – và khi cần, có thể triển khai hàng loạt. Câu chuyện của Sky Dew bị tập kích bởi Hezbollah tháng 5/2024 là một minh chứng: khí cầu có thể vừa là công cụ, vừa là mục tiêu.
Việc Anh thử nghiệm khí cầu do thám không phải là bước lùi, mà là minh chứng cho một xu hướng quân sự “quay trở lại tương lai”: tận dụng những công nghệ đơn giản hơn, linh hoạt hơn trong bối cảnh chi phí vệ tinh tăng cao, rủi ro địa chính trị lan rộng, và nhu cầu kiểm soát không gian tầng thấp ngày một rõ rệt. Trong một thế giới ngày càng phức tạp, chính những phương tiện “im lặng” như khí cầu lại có thể tạo nên lợi thế chiến lược đáng kể.