Câu chuyện bắt đầu từ một sự cố: điếu thuốc cháy bùng trong giếng khoan tại Mali năm 1987 đã dẫn đến phát hiện mỏ hydro gần như tinh khiết – mạch năng lượng tự nhiên chưa từng được khai thác đúng nghĩa. Từ đó, hydro trắng bắt đầu được giới nghiên cứu chú ý. Khác với hydro nhân tạo vốn cần năng lượng hóa thạch hoặc điện để sản xuất, hydro trắng là khí hydro tồn tại tự nhiên dưới lòng đất – hình thành thông qua phản ứng địa chất giữa nước và đá giàu sắt – và gần như không để lại dấu vết carbon.
Sức hấp dẫn không chỉ nằm ở sự "xanh sạch". Theo đánh giá của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), trữ lượng hydro trắng có thể đạt tới hàng nghìn tỷ tấn – gấp đôi tổng trữ lượng khí đốt đã biết trên Trái Đất. Ngay cả khi chỉ khai thác được 2% khối lượng này, nó cũng đủ cung cấp năng lượng cho thế giới trong vòng 200 năm. Với một thế giới đang cấp thiết chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch, hydro trắng trở thành hy vọng mới – đầy tiềm năng nhưng cũng đầy thách thức.
Sự tương đồng với dầu mỏ giai đoạn sơ khai là không thể phủ nhận. Những năm đầu của thế kỷ 20, hàng loạt công ty nhỏ đổ xô tới Pennsylvania để khoan dầu, bất chấp rủi ro kỹ thuật và chi phí. Hôm nay, hơn 60 công ty đang bước vào hành trình thăm dò hydro trắng – phần lớn trong đó là các startup, được chống lưng bởi các quỹ đầu tư lớn như Breakthrough Energy Ventures của Bill Gates.
Tuy nhiên, điểm khác biệt lớn nhất là khả năng "trốn tránh" của hydro. Là nguyên tố nhẹ nhất vũ trụ, hydro rất dễ thất thoát nếu không bị giữ lại bởi những lớp đá không thấm như đá muối hoặc phiến sét. Điều này khiến việc xác định vị trí, đo lường khối lượng và đánh giá tiềm năng khai thác trở nên phức tạp hơn nhiều so với dầu khí truyền thống. Chưa kể, hydro cũng rất dễ bị tiêu thụ bởi vi khuẩn hoặc phản ứng hóa học trong lòng đất, dẫn đến rủi ro cao về sản lượng thực tế.
Theo chuyên gia địa hóa Eric Gaucher, dù có nhiều giếng đang được khoan thử nghiệm, vẫn chưa có mỏ nào đủ quy mô để được xem là thương mại. Điều này khiến hydro trắng hiện vẫn là một lời hứa – chưa phải một thị trường.
Để biến lời hứa thành hiện thực, công nghệ đóng vai trò quyết định. Công ty Mantle8 đang phát triển hệ thống cảm biến địa hóa và mô hình hóa địa chất 4D nhằm xác định chính xác vị trí các bể hydro trắng và dự đoán khả năng tái tạo. Thay vì "khoan mù", họ nhắm đến cách tiếp cận có cơ sở dữ liệu, giúp giảm chi phí, rút ngắn thời gian và đặc biệt – xác định khả năng bể chứa có thể tự bổ sung khí.
Tham vọng của Mantle8 là rõ ràng: đến năm 2030, sản xuất được hydro trắng với giá chỉ 0,8 USD/kg – thấp hơn tất cả các loại hydro hiện nay (bao gồm cả hydro xám, xanh, lam...). Nhưng con đường đến mục tiêu này không hề ngắn. Ngay cả với các mỏ có triển vọng, cũng cần ít nhất 10 năm để phát triển hệ thống khai thác quy mô lớn – đủ an toàn, đủ hiệu quả và được cấp phép.
Dù được truyền thông gọi là "vàng trắng", hydro không phải thần dược cho cuộc khủng hoảng khí hậu. Nó không phù hợp cho mọi mục đích. Việc lưu trữ và vận chuyển hydro ở dạng khí hoặc lỏng luôn là bài toán khó – chi phí cao, rủi ro cháy nổ và yêu cầu hạ tầng đặc thù. Thêm vào đó, phần lớn khu vực có tiềm năng khai thác – như vùng núi sâu ở Himalaya, rừng rậm Congo hay sa mạc Australia – đều xa các trung tâm công nghiệp tiêu thụ, dẫn đến chi phí logistics khổng lồ.
Thực tế, hydro trắng sẽ không thay thế được điện tái tạo hay hydro xanh. Nhưng nó có thể đóng vai trò bổ sung quan trọng – nhất là trong những ngành khó điện khí hóa như hàng không, luyện kim hoặc vận tải biển. Trong bức tranh lớn về chuyển đổi năng lượng, hydro trắng là một mảng ghép đầy hứa hẹn – nhưng không phải là mảng duy nhất, hay quan trọng nhất.
Hydro trắng có thể là câu chuyện thành công lớn tiếp theo của ngành năng lượng – nhưng cũng có thể chỉ là “bong bóng kỳ vọng” nếu không được nhìn nhận tỉnh táo. Cuộc đua đang khởi động, nhưng vạch đích còn xa. Thay vì vội vàng lạc quan, thế giới cần đầu tư thận trọng, ưu tiên công nghệ bền vững và đặt câu hỏi đúng: liệu hydro trắng có thực sự giải quyết được vấn đề năng lượng, hay chỉ là phần nổi của một bài toán địa chính trị và kỹ thuật phức tạp hơn nhiều?