Việc Quốc hội thông qua Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân (số 91/2025/QH15) không chỉ là một văn bản pháp lý mang tính quản lý, mà còn đánh dấu bước chuyển mình rõ rệt trong tư duy về quyền riêng tư số ở Việt Nam. Khi điều khoản cấm các nền tảng mạng xã hội “nghe lén, ghi âm, đọc tin nhắn” chính thức có hiệu lực từ năm 2026, đó sẽ là lời tuyên bố rõ ràng: người dùng Việt Nam có toàn quyền kiểm soát thông tin cá nhân của mình – ít nhất là trên phương diện pháp lý.
Trong nhiều năm, dữ liệu cá nhân được coi là “dầu mỏ mới” – một loại tài nguyên vô hình nhưng cực kỳ giá trị. Các công ty công nghệ, cả nội địa và xuyên biên giới, đã âm thầm hoặc công khai thu thập dữ liệu người dùng qua nhiều cách: từ lịch sử tìm kiếm, định vị, nhận diện khuôn mặt đến nội dung tin nhắn hay giọng nói trong các cuộc gọi. Họ sử dụng khối dữ liệu này để nhắm quảng cáo, phát triển sản phẩm, đôi khi còn bán cho bên thứ ba.
Tuy nhiên, từ ngày 1/1/2026, những hành vi khai thác đó sẽ không còn vùng xám. Bất kỳ hành vi thu thập, theo dõi, ghi âm hoặc đọc tin nhắn mà không có sự đồng ý rõ ràng của người dùng sẽ bị coi là vi phạm luật – một ranh giới pháp lý chưa từng được thiết lập rõ ràng tại Việt Nam trước đây.
Điều 29 của luật mới yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ phải thông báo minh bạch cho người dùng về dữ liệu được thu thập, mục đích sử dụng và cung cấp các lựa chọn từ chối theo dõi (Do Not Track), từ chối cookie, cũng như cơ chế chỉnh sửa hoặc xóa dữ liệu cá nhân. Đây là bước đi tương đồng với các chuẩn mực toàn cầu như GDPR của châu Âu – vốn được coi là “chuẩn vàng” về quyền riêng tư.
Điều đặc biệt đáng chú ý là việc cấm sử dụng giấy tờ tùy thân như ảnh CCCD để xác thực tài khoản, một thực tiễn từng bị lạm dụng nhằm thu thập dữ liệu nhạy cảm.
Luật cũng xóa bỏ tư tưởng "nền tảng là trung gian, không chịu trách nhiệm". Trong kỷ nguyên AI, nơi mà các thuật toán có thể tự động trích xuất, phân tích cảm xúc từ giọng nói hoặc nội dung tin nhắn, việc thiết lập giới hạn rõ ràng cho hoạt động nghe, đọc của nền tảng là điều sống còn để giữ cân bằng giữa đổi mới công nghệ và quyền con người.
Dù luật đã có hiệu lực, vấn đề nằm ở năng lực thực thi và giám sát. Làm thế nào để các cơ quan chức năng phát hiện khi một nền tảng lớn như Facebook, TikTok hay ứng dụng nước ngoài khác lén thu thập dữ liệu qua microphone? Cơ chế xử lý ra sao khi dữ liệu bị đưa ra ngoài biên giới mà không có sự cho phép? Và liệu người dùng Việt có thực sự hiểu được những gì họ đang từ chối hay đồng ý?
Đây là những câu hỏi đòi hỏi năng lực công nghệ, hợp tác quốc tế và giáo dục người dùng đồng thời cùng phát triển. Nếu không, luật dù tiến bộ vẫn có nguy cơ trở thành “một bản cam kết trong tủ hồ sơ”.
Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 là tuyên ngôn mạnh mẽ của Việt Nam về chủ quyền dữ liệu số. Nhưng để biến tinh thần này thành thực tế sống động, cần hơn cả là sự đồng hành của người dùng, doanh nghiệp công nghệ và các cơ quan quản lý trong việc xây dựng một môi trường số an toàn, minh bạch và tôn trọng quyền con người – ngay cả trong thế giới ảo.