Trong một thế giới ngày càng vận hành bởi dữ liệu và sáng tạo nội dung, người dùng – tưởng như là trung tâm – lại ngày càng đánh mất quyền kiểm soát chính những gì họ làm ra. Vụ việc mới nhất liên quan đến CapCut – phần mềm chỉnh sửa video phổ biến thuộc sở hữu của ByteDance – chỉ là phần nổi của một tảng băng chìm mang tên: Điều khoản dịch vụ.
CapCut gần đây khiến dư luận phẫn nộ khi người dùng phát hiện họ vô tình cấp cho nền tảng quyền toàn diện để sử dụng, sửa đổi, phân phối và kiếm tiền từ nội dung của mình – bao gồm cả những video chưa xuất bản, hình ảnh, giọng nói và khuôn mặt cá nhân. Điều đáng nói: điều này xảy ra chỉ bằng một cái nhấn "đồng ý".
Các điều khoản tương tự tồn tại trên hầu hết nền tảng lớn – từ YouTube, Instagram, Facebook đến Spotify, Canva hay Twitch. Mỗi lần bạn đăng tải một video, một bản nhạc hay thậm chí là một thiết kế cá nhân, bạn đã mặc nhiên cấp quyền toàn diện cho nền tảng đó, trong nhiều trường hợp là không thể hủy ngang.
Một cách âm thầm nhưng đầy hệ thống, các nền tảng công nghệ lớn đã chuẩn hóa quyền chiếm hữu nội dung bằng văn bản pháp lý mà người dùng buộc phải chấp nhận nếu muốn sử dụng dịch vụ. Đây là một hình thức "bắt cóc kỹ thuật số" được thực hiện hợp pháp – vì bạn đã đồng ý.
Một nghịch lý lớn trong hệ sinh thái số hiện nay là người dùng làm ra nội dung nhưng lại không thực sự sở hữu nó. Trong khi các nền tảng kiếm hàng tỷ USD từ quảng cáo và khai thác dữ liệu, phần lớn người sáng tạo – đặc biệt là người dùng phổ thông – gần như không được bảo vệ nếu dữ liệu của họ bị sử dụng sai mục đích.
Tệ hơn, sự phát triển của AI đang nhân rộng rủi ro này. Hình ảnh, giọng nói, nội dung do người dùng tạo ra có thể bị trích xuất, biến đổi hoặc tái sử dụng để huấn luyện mô hình trí tuệ nhân tạo – nhiều khi mà không có bất kỳ thông báo, đền bù hay cơ chế kiểm soát nào. Khi nội dung của bạn trở thành nguyên liệu huấn luyện AI, quyền sở hữu không còn mang ý nghĩa thực tế.
Vấn đề không nằm ở việc “đọc điều khoản”, mà ở việc không có lựa chọn nào khác
Không thể đổ lỗi cho người dùng vì không đọc hết hàng trăm dòng điều khoản kỹ thuật rối rắm. Thực tế là họ không có quyền mặc cả. Hoặc chấp nhận, hoặc rời đi – và điều đó đồng nghĩa với việc bị loại khỏi môi trường sáng tạo số, nền tảng kết nối hoặc sinh kế. Đây là một hình thức độc quyền nền tảng mà luật pháp hiện tại chưa theo kịp.
Sự gia tăng các mô hình AI và nhu cầu về "dữ liệu đầu vào" đang khiến quyền sở hữu nội dung trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Nhiều chuyên gia kêu gọi cần có luật dữ liệu cá nhân chặt chẽ hơn, các tiêu chuẩn minh bạch bắt buộc và cơ chế thu hồi quyền sử dụng nội dung nếu người dùng muốn rút lại sự cho phép.
Trong khi chờ đợi khung pháp lý bắt kịp, người dùng chỉ còn cách duy nhất: cảnh giác cao độ với mọi nền tảng mà họ gửi nội dung lên, từ ứng dụng video đơn giản đến các công cụ thiết kế trực tuyến.
Bởi lẽ trong thời đại này, nội dung chính là tiền tệ, và bạn – người dùng – chính là nguồn tài nguyên. Nhưng bạn có đang được chia phần hay chỉ là người đang bị khai thác?