Nhiều năm qua, biến đổi khí hậu vẫn được thảo luận trong các hội nghị toàn cầu như một vấn đề “cần giải quyết”, nhưng câu chuyện Tuvalu cho thấy: đã có những quốc gia không còn thời gian để bàn bạc – họ đang hành động để sinh tồn. Với độ cao trung bình chỉ 2 mét so với mực nước biển, Tuvalu không cần chờ đến thế kỷ sau – chỉ trong 25 năm nữa, phần lớn lãnh thổ nước này có thể biến mất dưới thủy triều, theo ước tính của NASA.
Thỏa thuận Falepili với Australia năm 2023 – cho phép 280 người Tuvalu định cư mỗi năm như một hình thức “visa khí hậu” – là một bước đi mang tính tiên phong và chưa từng có trong luật di trú quốc tế. Dù con số có vẻ nhỏ, nhưng kết hợp với các lộ trình di cư khác, gần 40% dân số nước này có thể rời khỏi quê hương trong vòng một thập kỷ. Một quốc gia đang tan rã không phải vì chiến tranh hay khủng hoảng chính trị – mà vì đại dương đang lặng lẽ nuốt chửng đất liền.
Di cư khí hậu không đơn thuần là một phép toán dân số – đó là bi kịch mất mát bản sắc, ngôn ngữ, lịch sử và chủ quyền quốc gia. Những nỗ lực tái tạo Tuvalu thành “quốc gia kỹ thuật số” với các bản sao 3D của đảo, lưu trữ văn hóa và thậm chí số hóa chính phủ là minh chứng cho khát vọng níu giữ quốc gia trong một hình thức mới. Nhưng có lẽ không có phiên bản kỹ thuật số nào có thể thay thế cảm giác đứng trên chính mảnh đất của tổ tiên mình.
Những gì diễn ra với Tuvalu có thể chỉ là chương đầu tiên của một cuốn sách dài. NASA cảnh báo mực nước biển toàn cầu đang tăng nhanh hơn mọi dự đoán – và xu hướng này sẽ không dừng lại ở Thái Bình Dương. Các quốc gia ven biển, từ Bangladesh đến Florida, từ Maldives đến đồng bằng sông Cửu Long, đều đang bước trên lằn ranh mong manh giữa cư trú và di tản. Tuvalu không phải ngoại lệ – họ là lời cảnh báo.
Tuvalu thải ra chưa đến 0,00001% khí nhà kính toàn cầu, nhưng lại là nạn nhân trực tiếp của sự ấm lên toàn cầu. Trong khi đó, những quốc gia phát thải lớn – dù cam kết mạnh mẽ trong các hội nghị COP – vẫn chưa hành động đủ nhanh. Tuvalu đang chìm xuống, trong khi lời hứa hỗ trợ tài chính khí hậu từ các nước phát triển vẫn chủ yếu nằm trên giấy. Đây không chỉ là vấn đề nhân đạo – mà là bài kiểm tra đạo đức toàn cầu.
Tuvalu không còn nhiều thời gian. Và thế giới cũng vậy. Khi quốc gia đầu tiên phải di cư vì biến đổi khí hậu, điều đáng lo không chỉ là việc họ đi đâu – mà là tại sao họ buộc phải rời đi. Nếu cộng đồng quốc tế không coi đây là hồi chuông cảnh tỉnh, Tuvalu sẽ không phải là trường hợp cuối cùng. Trên bản đồ thế giới, còn rất nhiều quốc gia thấp – nhưng nếu đạo đức toàn cầu không được nâng cao, thì những quốc gia đó sẽ càng trở nên nhỏ bé trước thảm họa khí hậu đang đến gần.